Czy prokrastynacja, oznacza lenistwo?

Z tym pytaniem spotykam się coraz częściej w gabinecie.

Czy to, że odkładam robienie czegoś na ostatnią chwilę lub nie mogę czegoś zrobić jest lenistwem?

Lenistwo. To pojęcie funkcjonuje w języku potocznym. Jest jednak mocno oceniające, a zatem frustrujące i zniechęcające do działania.

Jeśli osoba, która ma coś zrobić czuje, że nie ma z tego wymiernych korzyści dla siebie, wchodzi w bezczynność jako formę oporu. Nie jest to więc lenistwo, lecz brak motywacji. Każdy człowiek podejmując jakieś działania robi to, aby mieć korzyści. Błędnym jest myślenie, że robienie czegoś charytatywnie oznacza, że nic z tego nie mam. Owszem może materialnie nie, ale pozostają korzyści wewnętrzne: zadowolenie, poprawa nastroju, poczucie spełnienia, poprawa własnego poczucia wartości itd.,.

Zatem jeśli czujesz się zmuszany do robienia rzeczy, w których nie dostrzegasz sensu lub nikt Ci go nie uzmysłowił możesz odczuwać opór i tym bardziej nie mieć gotowości do działania. Czy to oznacza, że jesteś leniem?  

Otóż nie.

Prokrastynacja, czyli odwlekanie działań w czasie niesie w sobie intencję dokończenia zaplanowanych działań lecz świadomość uzyskania efektu wzbudza stres, dyskomfort, wywołuje lęk, a nawet poczucie winy.

Słyszę często niezrozumienie, że skoro chcę coś zrobić, coś osiągnąć, to dlaczego łączę to z nieprzyjemnymi emocjami? Jak to wytłumaczyć?

Prokrastynacja to postawa, w której zrobienie ważnego zadania zamieniasz na tzw. zapychacze czasu: internet, telewizja, przesypianie, robienie tego czego nie musisz, aby tylko nie zająć się tym co właściwe.

W głowie pozostaje myśl, że to co zostało zaplanowane trzeba zrobić i jest z tym związana motywacja zewnętrzna ( np. zarobię pieniądze) lub wewnętrzna ( np. będę sobie lepiej radzić w życiu). Prokrastynator ma ambicje i intencje, ale coś utrudnia mu realizację celu.

Motywy prokrastynacji są różne. Może to być zbyt słaba motywacja, np. słaba gratyfikacja. Innym powodem może być lęk przed porażką lub sukcesem.

Wysokie wymagania wobec siebie mogą być zablokowane przez obrony perfekcjonistyczne, które chronią przed ujawnienie siebie i popełnieniem błędu. Dzięki odroczeniu zostaje zachowany obraz  „idealnego ja” i uniknięcie oceny otoczenia.

Poczucie, że jakość wykonanych zadań będzie niska  i niezadawalająca prowadzi do odraczania i usprawiedliwiana przeszkodami typu: brakuje mi czasu, mam inne ważniejsze rzeczy do zrobienia.

Inną przyczyną prokrastynacji może być lęk przed sukcesem, a tym samym narażanie się na ocenę społeczną i jednocześnie społeczne oczekiwania, a co za tym idzie zwiększanie wysiłków których mogę się obawiać i nie być na nie gotowy.

Prokrastynacja może być efektem braku uwewnętrznienia pozytywnej dyscypliny, gdy w dzieciństwie nie stawiano lub nie egzekwowano od niej wymagań rozwojowych, sumienności, dyscypliny i samodzielności, np. w odrabianiu lekcji lub doskonaleniu talentów, lub stawianie wymagań przewyższało zdolności adaptacyjne dziecka.

Prokrastynację można postrzegać jako uwewnętrznienie nieopiekuńczego opiekuna, który nie dotrzymuje złożonych obietnic, odkłada zaspokojenie pilnych potrzeb dziecka na później lub na nigdy, nie dostarcza poczucia bezpieczeństwa, zaspokojenia, “karmienia o czasie”. Dorosły, nie mając uwewnętrznionej funkcji opiekuńczego rodzica, nie potrafi bez frustracji odpowiadać na swoje wewnętrzne potrzeby. Staje się samozaniedbujący i opuszczający.

Prokrastynacja staje się wówczas formą zlekceważenia siebie, emocjonalnego samookaleczenia, autoagresji, prowadzi do urazowych psychologicznych, relacyjnych, materialnych i zdrowotnych wynikających ze zwłoki.

Prokrastynacja jest jednym z symptomów ADHD (ADD), depresji, zaburzeń lękowych, zaburzeń obsesyjno - kompulsywnych, zaburzeń osobowości (borderline), uzależnień, bezsenności.

Prokrastynacji nie można bagatelizować.

Pomoc zaczyna się poprzez próbę samopoznania,  zrozumienia przyczyn i powodów jej występowania i obron, które ją podtrzymują.

W radzeniu sobie z prokrastynacją ważne jest wprowadzanie czynności, które będą służyły obniżaniu poziomu lęku. Mogą to być techniki relaksacyjne, medytacyjne, ruch i korzystanie z przebywania w naturalnym środowisku . Zrelaksowany mózg to mózg produktywny, zdolny do planowania i podejmowania wyzwań.

Podobnie sen i troska o regularność rytmu okołodobowego będzie chronić organizm przed wyczerpaniem. Podczas snu zachodzą najważniejsze procesy regeneracji organów i czyszczenia mózgu z toksyn i metabolitów oraz synteza neuroprzekaźników.

Psychoterapia natomiast pozwala na zrozumienie własnych motywów świadomych i nieświadomych, poznania przekonań, rozpoznania dysonansu pomiędzy „ja realnym”, a „ja idealnym”. Podczas terapii możliwe jest zastąpienie celów narzuconych z zewnątrz na cele własne, samopoznanie i poradzenie sobie z trudnymi emocjami.  

Różne czynniki mogą zatrzymywać proces rozwoju i dążenia do osiągania sukcesów. Należy je rozpoznać, aby móc ruszyć dalej.

Na początek zrób kalkulację kosztów i zysków z trwania w prokrastynacji. A potem pomyśl, czy Ci się to opłaca.